Media

Please click on the media icons on the right top section for media.

Article (in Dutch): NIGERIAANSE GEVANGENEN SPELEN VOOR RECHTER [Nigerian Prisoners act as Judge] in Secondant (2021)

Net als in andere delen van de wereld, puilen de gevangenissen in Lagos uit. Veel mensen in pre-trial detention hebben geen zicht op wanneer hun zaak voor de rechter komt. De informele rechtbank binnen de gevangenismuren, zet gevangenen op de stoel van advocaat en rechter. ‘Door hun verhaal te vertellen, krijgen de gevangenen enigszins grip op hun situatie.’

Wereldwijd verdwijnen er jaarlijks zo’n 15 miljoen mensen achter de tralies in afwachting van hun proces. Hun schuld is niet vastgesteld in de rechtszaal en velen van hen zullen maanden of zelfs jarenlang in pre-trial detention, voorlopige hechtenis, vastzitten, voordat ze een rechter zien. Dit geldt ook voor veel van de gevangenen in de Nigeriaanse stad Lagos, momenteel de snelst groeiende metropool met naar schatting ruim 21 miljoen inwoners. De gevangenissen daar puilen uit. De dichtstbevolkte gevangenis van Lagos is de Ikoyi Prison. Gebouwd voor 800 man, maar er zitten nu 3400 mensen vast. Voor 9 op de 10 van hen is het ongewis wanneer ze een advocaat of rechter te zien krijgen.

‘Mensen komen in een bozere versie van zichzelf weer op straat te staan’

Deze situatie zorgt voor rechtsonzekerheid voor gevangenen en het laat zich raden dat het niet goed is voor hun welzijn. Onderzoeker Joost van Onna, werkzaam bij het Openbaar Ministerie, en kunstenaar Melle Smets, richtten vanuit hun stichting Aardschap een informele rechtbank op in de Ikoyi gevangenis. In deze microkosmos van overbevolking en onrecht, mede veroorzaakt door het massieve probleem van de voorlopige hechtenis, stuitten Van Onna en Smets op ingrijpende verhalen onder de gedetineerden. Zo wacht er een jongen van amper 18 jaar oud al een jaar op zijn proces, na het stelen van een kuiken op de markt. Een man die verdacht wordt van een veel zwaarder vergrijp, zit al 8 jaar te wachten op een beslissing in zijn zaak.

Foto: Aardschap Foundation. Informele rechtbank in Ikoyi gevangenis

Dit heeft een verwoestend effect op de sociale en economische status van de gevangenen en hun families. Wat gebeurt er als deze mannen na zoveel jaren van uitzichtloosheid en frustratie weer terugkomen in de samenleving? Van Onna noemt dit soort gevangenissen ‘opleidingsscholen voor criminaliteit’. De jongen van het kuikentje heeft zich nu al een jaar lang moeten schikken naar de regels die gelden in de gevangenis. Vrouwen, kinderen en familieleden van de gevangenen moeten het stellen zonder hoofdkostwinner. Van Onna: “Mensen raken gefrustreerd en komen in een bozere en slechtere versie van zichzelf weer op straat te staan.”

WEL REGELS, GEEN HANDHAVING

Ook het gevangeniswezen piept en kraakt onder het huidige systeem. Immers, iedereen moet eten, slapen, naar het toilet en op en neer gebracht naar de rechtbank, waar maar geen besluit wordt genomen. De advocaat of getuige komt niet opdagen, en hup, de zitting wordt alweer verschoven naar over zoveel maanden. Ondertussen gebeurt er niks. “In Nigeria is er wel wetgeving met betrekking tot pre-trial detention”, zegt Van Onna, “maar de regels worden simpelweg niet gehandhaafd.”

Audio: Joost van Onna over het probleem van pre-trial detention

Online Vakblad Secondant · Joost van Onna over de Informal Justice Court

In 2018 startten Van Onna en Smets met de voorbereidingen van de pilot van de Informal Justice Court. Ze deden vooronderzoek, bouwden aan een netwerk en regelden toestemming om te kunnen werken met de gevangenen. Dit voorjaar waren ze 4 weken in Lagos om te werken met de gedetineerden en de justitiële partners, die ze in de afgelopen jaren hebben warm gemaakt voor de informele rechtbank in Ikoyi Prison.

PRO DEO ADVOCAAT

In de informele rechtbank binnen de gevangenismuren, spelen de gevangen hun eigen zaken voor. Onderling verdelen ze de rollen van de hoofdrolspelers in de rechtbank, zoals de rechter, de aanklager en de advocaat. Dit project is erop gericht om de gevangenen psychische steun te geven, dat ze zich gezien en gehoord voelen, en om ze juridisch bij te staan met informatie en een pro deo advocaat, die op deze manier goed bekend raakt met hun zaak.

NIGERIAANSE PARTNERS

Medewerkers van onder meer de Lagos State University selecteerden door middel van interviews 50 deelnemers voor de Informal Justice Court. Ze vroegen de gevangenen naar de achtergrond van hun zaak, hun juridische bijstand − in bijna alle gevallen afwezig − en of ze ervaring hebben met theateroptreden. Het project sluit namelijk af met een theaterstuk waarin de deelnemers meespelen.

‘Het is een versimpelde versie van een Nigeriaanse rechtbank’

Dit onderdeel wordt verzorgd door een hoogleraar theaterwetenschappen, die beschikt over een netwerk van Nigeriaanse acteurs, die zich ook bij dit project aansluiten. Een andere belangrijke partner, de Public Interest Law Partnership, koppelt iedere deelnemer aan een betrouwbare pro deo advocaat.

INFORMELE RECHTSSPRAAK

De 50 geselecteerde gevangenen hebben eerst deelgenomen aan een training over hoe de Informal Justice Court eruitziet en welke rollen er zijn. “Het is een versimpelde versie van een Nigeriaanse rechtbank”, legt Van Onna uit. Zijn interesse in hoe mensen zich staande houden in informele economieën en verschillende vormen van rechtspreken, leidde hem tot dit project. Zoals de gacaca, het rechtssysteem dat ontstond na de genocide in Rwanda. Een volkstribunaal waar geen professionele rechter of aanklager aan te pas komt.

Een andere grote inspiratiebron is The Prisoners Court in Kameroen, waar gevangenen een eigen rechtbank binnen de gevangenismuren oprichtten. Smets en Van Onna zagen de psychologische meerwaarde van deze grassroots aanpak: “Door hun verhaal te vertellen, gehoord te worden en het voor te spelen, krijgen de gevangenen enigszins grip op hun situatie. In Kameroen krijgen ze ook een schatting te horen van de strafmaat en die komt behoorlijk overeen met de daadwerkelijke uitspraak van de officiële rechter.”

THEATER

In de 2 weken na de trainingsweek, speelden de 50 deelnemers met elkaar 18 van hun zaken voor in een partytent op het gevangenisterrein. Iedere zaak werd afgesloten met een groepsdiscussie over de sterke en zwakke punten in het verhaal van de betreffende gevangene. Mensen van de partnerorganisaties kwamen uitleg geven over hoe een strafproces werkt en dachten mee over de individuele zaken. Een rechter, officier van justitie, professor strafrecht van University of Lagos en het hoofd van de reclassering van Lagos.

‘De Attorney General van Lagos State zat in het publiek en hij deed mee aan de paneldiscussie’

Theater leent zich goed het probleem van voorlopige hechtenis invoelbaar te maken, vindt Van Onna. Zo’n theaterstuk is wat anders dan een beleidsrapportage en effectiever om een boodschap over te brengen onder gevangenen. “De gevangen leren daardoor zich beter te concentreren, uit te drukken, te argumenteren en te improviseren. Het biedt ze de mogelijkheid om de impact van de gevangenschap op hun leven te laten zien.”

JUSTITIËLE KOPSTUKKEN

Het 4-weekse verblijf van Van Onna en Smets eindigde met een congres en een preview van het theaterstuk, door Nigeriaanse acteurs. Van Onna: “De Attorney General van Lagos State, baas van het justitiebeleid voor 21 miljoen mensen, zat in het publiek en hij deed mee aan de paneldiscussie. Niet de eerste de beste.” In dit najaar wordt het toneelstuk opgevoerd in Ikoyi Prison, daarvoor worden kopstukken in de justitiewereld uitgenodigd.

De discussie over pre-trial detention moet verder opgestookt, vinden Van Onna en Smets. Als ze de financiering rond krijgen, komt het theaterstuk ook naar Nederland. Samen met projectsponsor Knowledge Platform Security & Rule of Law, onderzoeken Van Onna en Smets of dit pilotproject kan worden verplaatst naar andere gevangenissen. In de Ikoyi gevangenis wordt er al elke 2 weken een Informal Court-sessie gehouden, met iedere keer zo’n 50 − vaak nieuwe − gevangenen. Nu schrijft Van Onna aan een rapport dat draait om de vraag in welke mate dit project kan worden opgeschaald. Want voor de 15 miljoen mensen wereldwijd die jaarlijks in een gerechtelijk labyrint verdwalen, kunnen initiatieven zoals de informele rechtbank met individuele aandacht voor de gevangene, een groot verschil betekenen. <<